Mikrometreler

Sürmeli kumpaslarda gereçleri 0,02 mm ölçme hassasiyeti ile ölçebilmekteydik. Bu
hassasiyet değeri makine parçalarının yapımında yeterli değildir. Daha hassas ölçümlerde
mikrometrelerden yararlanılır. Mikrometreler 0,01, 0,001 ve 0,0001 mm hassasiyette ölçüm
yapabilir.
Mikrometreler de gövdenin bir ucunda sabit ölçme çenesi diğer uçta ise somun içinde
çalışan vidalı bir mil ve bu mile bağlı hareketli çene vardır. Milin somun içerisinde
döndürülmesiyle hareketli çene ileri-geri hareket ederek ölçme işlemi gerçekleştirilir.Ş.1.8
Mikrometrelerde ölçme alanı ile ölçme aralığı farklı şeylerdir.Ölçme alanları 0 – 25
mm, 25 – 50 mm, 50 – 75 mm’dir. Ölçme aralığı ise metrik mikrometrelerde 25 mm parmak
(˝) sistemli mikrometrelerde ise 1˝ dır. Ölçü çeneleri arasındaki boşluk ölçme alanı, ölçüm
milinin hareket mesafesi ise ölçme aralığıdır.
Mikrometrelerde ölçme baskısı 250 gr olacak şekilde ayarlanmıştır. Bunu anlamak
için mikrometre çeneleri iş parçasına temas ettikten sonra cırcır vidası ses çıkarana kadar
döndürülür.(Cıcır vidası ses çıkarmaya başladığı an ölçme baskısı 250 gr’a ulaşmış olur).
Mikrometre Çeşitleri
􀂾 Ölçü sistemlerine göre mikrometreler
• Metrik mikrometreler
• Parmak (") mikrometreler
􀂾 Kullanım alanlarına göre mikrometreler
• Dış çap mikrometreleri
• İç çap mikrometreleri
• Derinlik mikrometreleri
• Modül mikrometreleri
• Vida mikrometreleri
• Özel mikrometreler
Resim 1.8 :0 – 25 mm Aralığıda
0,01mm Hassasiyetinde Mikrometre

0,01 Hassasiyette Ölçüm Yapan Mikrometreler
Vidalı mil ile hareket eden tambur tam tur yaptığında hareketli çene mil adımına bağlı
olarak 0,5 mm ileri veya geri hareket eder. Kovan yatay çizgisi üzerinde birer milimetrelik
bölüntüler, çizginin alt kısmında ise 0,5 mm ‘lik bölüntüler vardır. Tambur ise 50 eşit
parçaya bölünmüştür. Tamburun tam devri sonunda hareketli çene 0,5 mm hareket ettiğine
göre tambur çevresindeki 50 eşit aralıkta bir devir yapmış olur. Buna göre mikrometre
hassasiyeti 0,5 / 50 = 0,01 mm olur. Resim 1.8
Aşağıdaki şekillerde 0 -25 mm aralığında ve 0,01 mm hassasiyetinde ölçme yapan
mikrometrelerden ölçü okuma örnekleri verilmiştir.
Scala kovanında üstteki her çizgi 1 mm’yi alttaki her çizgi ise üstteki her çizgiden
sonra o ölçüye artı olarak 0,50 mm’yi ifade eder.

Okunan Değer; 6 + 0,50 + 0,33 = 6,83 mm’dir

Okunan Değer; 9 + 0,50 + 43 = 9,93
mm’dir.

Ayarlanbilir Ölçü Aletleri

Ayarlanabilir Ölçü Aletleri
Sürmeli Kumpaslar
Ayarlanablen bölüntülü ölçü aletleridir. Kumpaslar uzunluk ölçülerini, iç çap, dış çap,
derinlik ve kanal ölçülerini ölçmede kullanılır.
Kumpaslar cetvel ve sürgü olmak üzere iki esas parçadan meydana gelmiştir. Sabit
çene cetvelle, hareketli çene ise sürgü ile tek parça halinde yapılmıştır. Sürgü üzerinde
verniyer bölüntüsü vardır. Cetvelin bir tarafı (mm), diğer tarafı ise (") parmak bölüntülü
olarak yapılır. Kumpaslar paslanmaz çelikten yapılırlar. Şekil 1.2. Cetvellere göre ölçme
hassasiyetleri daha yüksektir. Ölçüyü dijital ve saatli olarak otamatik gösteren kumpaslarda
vardır. Resim 1.6-1.7

Metrik Ölçü Sistemine Göre Yapılan Kumpaslar
1/10 mm Verniyer Taksimatlı Kumpaslar
Bu kumpaslarda cetvel üzerindeki 9 mm’lik kısım verniyer üzerinde 10 eşit parçaya
bölünmüştür. Cetvelin üzerindeki iki çizgi aralığı 1 mm olduğuna göre sürgü üzerindeki
çizgi aralığı 9 / 10 = 0,9 mm’dir. Buna göre bu kumpasın hassasiyeti 1 – 0,9 = 0,1 mm’dir.
Bu kumpas ile ölçüm yapılırken sürgü kısmındaki her bir çizgi cetveldeki tam değerden
sonra 0,1 olarak okunur. Şekil 1.3

1 / 10 mm Veniyer Taksimatlı Kumpasların Bölüntüleri

Verniyerin ‘0’ (sıfır) çizgisi cetveldeki 7. çizgi ile çakışmıştır. Buna göre okunan ölçü
7 mm ve 8 mm arasındaki ondalık ölçüleridir. Verniyerin çakışan çizgisinin kaçıncı çizgi
olduğu tespit edilir ve ondalıklı değer okunur. Üstteki örnekte verniyer bölüntüsünün 10.
çizgisi çakıştığı için buna göre ölçülen değer: 7 mm’dir.

Verniyerin ‘0’ (Sıfır) çizgisi cetvel üzerinde 62 mm’yi geçmiştir. Verniyerin 4. çizgisi
cetvel üzerindeki herhangi bir çizgi ile tam çakışmıştır. Buna göre ölçülen değer;
62 + 0,4 = 62,4 mm’dir.

1/20 mm Verniyer Taksimatlı Kumpaslar
Bu kumpaslarda cetvel üzerindeki 19 mm’lik kısım sürgü üzerinde 20 eşit parçaya
bölünmüştür. Cetvel üzerindeki iki çizgi aralığı 1 mm olduğuna göre sürgü üzerindeki çizgi
aralığı 19 / 20 = 0,95 mm’dir. Buna göre bu kumpasın hassasiyeti 1 – 0,95 = 0,05 mm’dir.
Bu kumpas ile ölçüm yapılırken sürgü kısmındaki her bir çizgi cetveldeki tam değerden
sonra 0,05 olarak okunur. Şekil 1. 4

1 / 20 mm Verniyer Taksimatlı Kumpaslarda Ölçü Okuma

Verniyerin ‘0’ (sıfır) çizgisi cetveldeki 7. çizgiyi geçmiştir. Buna göre okunan ölçü 7
mm ve 8 mm arasındaki ondalık ölçüleridir. Verniyerin çakışan çizgisinin kaçıncı çizgi
olduğu tespit edilir ve ondalıklı değer okunur. Üstteki örnekte verniyer bölüntüsünün 10.
çizgisi çakıştığı için ölçülen değer:7 + ( 0,05 x 10 ) = 7,50 mm’dir.

Verniyerin ‘0’ (Sıfır) çizgisi cetvel üzerinde 51 mm’yi geçmiştir. Verniyerin 7. çizgisi
cetvel üzeindeki herhangi bir çizgi ile tam çakışmıştır. Buna göre okunan değer:
51 + ( 0,05 x 7) = 51,35 mm’dir.


Derinlik Kumpasları
Bu kumpaslarla kademeli kanal, delik derinlikleri ölçülür. Ölçülecek gerecin
özelliğine göre değişik çeşitleri vardır. Resim 1.7: Derinlik kumpası, Şekil 1.6 Derinlik
ölçme uyg.

Özel Kumpaslar
Değişik biçimli ve konumlu parçaların boyutlarını ölçmek veya kontrol etmek amacı
ile kullanılır.
Modül Kumpasları
Dişli çarkların diş genişliği ve diş üstü yüksekliğinin ölçülmesinde kullanılır.
Kumpasların Kullanılması, Bakımı ve Korunması
􀂾 Ölçü hassasiyetine uygun kumpas seçilmelidir
􀂾 Kumpas sürgüsünün cetvel üzerinde boşluksuz çalışıp çalışmadığına bakılmalıdır
􀂾 Çeneler kapalı durumda iken sıfır çizgileri çakışır durumda ve çeneler birbirine
yapışık olmalıdır
􀂾 Ölçüm sırasında sürgüye fazla basma kuvveti uygulanmamalıdır
􀂾 İş parçasına önce sabit çene temas ettirilmeli, daha sonra hareketli çene sürülerek
temas etmelidir
􀂾 Sıcak parça ve çapaklı parça kesinlikle ölçülmemelidir
􀂾 Kumpaslar kesici ve darbe aletlerinden uzak tutulmalıdır
􀂾 Kumpasların çeneleri pergel gibi veya cetvel kısmı çelik cetvel gibi
Kullanılmamalıdır

1.Ölçme

1.1. Ölçmenin Tanımı ve Önemi
Bilinen bir değerle bilinmeyen bir değerin kıyaslanmasına ölçme adı verilir.
Makine parçalarının veya yapılan herhangi işin görevini yapabilmesi için istenen ölçülerde
olması gerekir. Bu amacın gerçekleşmesi içinde imalat sırasında ve sonrasında parçaların
ölçülmesi gerekir.
1.2. Ölçme Çeşitleri
Doğrudan (direkt) Ölçme: Ölçü takımları ile yapılan ölçmedir. Bu ölçme işleminde
ölçü, ölçme takımından doğrudan okunur.
Dolaylı Ölçme: Bu işlemde ölçü aleti belli bir kıyaslama parçasına ayarlanır. Ölçme
kıyaslama parçasına göre yapılır. Örneğin pergel ile iç ve dış çap kumpasları ile mastarlar ile
ölçme gibi.
1.3. Ölçmeyi Etkileyen Faktörler
�� Ölçü aletinin hassasiyeti
�� Ölçme işlemi yapılan ortamın, ölçü aletinin, ölçülen parçanın ısısı
�� İşin hassasiyeti
�� Ölçülecek iş parçasının fiziksel özelliği
�� Ölçme yapılan yerin ışık durumu
�� Ölçme yapan kişiden kaynaklanan faktörler
�� Ölçme yapan kişinin bigisi
�� Bakış açısı
�� Ölçme yapan kişinin ruhsal durumu

Ölçmede Kullanılan Aletler ve Bu Aletlerin Kullanılması
Ölçmede kullanılan uzunluk ölçü aletleri aşağıdaki şekilde gruplandırılırlar:
�� Bölüntülü ölçü aletleri
�� Metreler
�� Çelik cetveller
�� Ölçü taşıma aletleri
�� Pergeller,
�� İç ve dış çap kumpasları
�� Ayarlanabilir ölçü aletleri
�� Sürmeli kumpaslar
�� Mikrometreler
�� Sabit ölçü aletleri
�� Şablonlar
�� Mastarlar


Uzunluk Ölçü Aletlerinin Gruplandırılması
Bölüntülü Ölçü Aletleri
Metreler
Ölçmede en çok kullanılan çizgisel bölüntülü ölçü aletleridir. Metreler büyük boyutlu
parçaların ölçülmesinde ve hassasiyet istenmeyen küçük parçaların ölçülmesinde kullanılır.
Metrelerin ölçü hassasiyeti 1mm ve 0,5 mm‘ dir.
Metreler kullanım amaçlarına göre şerit metreler ve katlanır metreler olmak üzere iki
gruba ayrılır. Şekil- 1.1
Şerit metreler büyük uzunlukların ölçülmesinde kullanılırlar. Uzunlukları 2, 3, 5, 10,
20, 30 ve 50 metre genişlikleri ise 12 – 16 mm olarak paslanmaz yay çeliklerinden üretilirler.
Metreler ile ölçüm yaparken metrenin uç kısmı ölçülecek parçanın esas alınan
yüzeyine tam temas etmelidir. Resim 1.1
Şekil

Çelik Cetveller
Makine ve metal teknolojileri atelyelerinde ölçme ve markalama işlemlerinde
kullanılan ölçü aletleridir. Çelik cetveller yay çeliğinden 20 mm genişlikte 100 – 1000 mm
boylarında ve 0,5 mm kalınlıkta üretilirler. Bölüntüleri 0,5mm aralıklı olabileceği gibi 1 mm
olabilir. Resim 1.2
Bazı çelik cetvelleri bir tarafı mm bölüntülü diğer tarafı ise (") parmak bölüntülü
olabilir. Çelik cetvellerin bazılarının arkasında parmak ölçülerinin metrik değerleri yazılı
olarak verilmiştir.

Ölçü Taşıma Aletleri
Pergeller
Makine ve metal teknolojisinde markalama işleminde kullanılan pergeller, aynı
zamanda, ölçü takımlarından herhangi bir ölçüye ayarlanıp ölçü taşıma işleminde de
kullanılır. Resim 1.3

İç ve Dış Çap Kumpasları
Bu kumpaslar sıcak şekillendirme işlemlerinde kullanılırlar. Ölçü takımlarından
herhangi bir ölçüye ayarlanıp ölçü taşıma işleminde kullanıldıkları gibi iç ve dış çap ölçmede
de kullanılırl. Resim 1.4-1.5 kumpaslar ve ölçme şekli verilmiştir.

,